دلایل عقب ماندگی در تولید الکترودگرافیتی
جذابیت‌های اقتصادی باعث شده است تا تولیدکنندگان فولاد تامین الکترود از کشورهای دیگر را به تولید داخلی ترجیح دهند.
فناوری تولید فولاد در دنیا منحصر به الکترود گرافیتی نیست. تنها کشورهای اروپایی هستند که به علت داشتن قراضه زیاد و مسائل زیست محیطی از کورههای قوس الکتریکی استفاده می‌کنند. آن‌ها برای تبدیل انرژی برق خود که عموما به صورت هسته‌ای تامین می‌شود از الکترودهای بزرگ استفاده می‌کنند. روس‌ها از الکترودهای کوچکتری استفاده می‌کنند که کم‌هزینه‌تر هستند. هم‌چنین کشورهای دیگر دنیا مانند چین، برزیل، هند و حتی عربستان به فکر استفاده از روش‌های دیگر در تولید فولاد هستند.
در ایران فولاد به دو روش کوره بلند در ذوب آهن و کوره قوس در سایر فولاد سازها تولید می‌شود. برای تولید هر تن فولاد در کوره قوس باید 3 تا 4 کیلوگرم الکترود مصرف شود. بدون الکترود تمام مسیر فولادسازی غیر قابل بهره‌برداری خواهد بود. از زمانی که فولاد مبارکه در اصفهان با کورههای قوس آغاز به کار کرد طرح تولید الکترود گرافیتی در یزد در نظر اهل صنعت بود که منجر به مصوبه هیات دولت در ساخت این شرکت شد.
متاسفانه به دلیل جذابیت‌های زیاد اقتصادی در میان فعالین فولادی، تامین الکترود از کشورهای دیگر همیشه جذابتر از تولید آن بوده است. بیش از ۲۵ سال تولید الکترود از دایره مسائل اصلی کشور خارج شد و در نتیحه سال 97 ناگهان موضوع هم از نظر اقتصادی و هم از نظر امنیتی به گلوگاه اقتصادی کشور تبدیل شود.
الکترودگرافیتی کالایی استراتژیک در صنعت فولاد کشور
ایران تولید فولاد به روش صنعتی را از ابتدای دهه 50 باتولید اولین محصول چدن به روش کوره بلند در ذوب آهن اصفهان آغاز کرد. درنیمه‌های دهه 50 خورشیدی به دلیل فراوانی گاز درکشور تولید فولاد به روش احیای مستقیم وکوره قوس الکتریکی نیز در دستور کار قرار گرفت . دراین راستا اولین کارخانه تولید فولاد به روش احیا مستقیم و کوره قوس الکتریکی در اهواز( کارخانه فولاد خوزستان ) از اواخر دهه 60 (سال 1368) راه‌اندازی شد.
تولید فولاد به روش کوره قوس الکتریکی به الکترود گرافیتی وابسته است و هنوز هم هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد. الکترودگرافیتی از خانواده مواد کربنی است که جریان برق را با قدرت زیاد و با حداقل مقاومت عبور می‌دهد و از خورندگی کمی برخوردار است و تحمل حرارت بسیار بالا را دارد.
الکترود گرافیتی یک قطعه فوق العاده استراتژیک به‌ویژه برای تولید فولاد در کشور محسوب می‌شود زیرا در جهان حدود 70 درصد تولید فولاد به روش غیر از کوره قوس الکتریکی و حدود 30 درصد به روش قوس الکتریکی انجام می‌شود ولی در کشورمان بیش از 85 درصد تولید فولاد به روش قوس الکتریکی انجام می‌شود. لذا هرگونه تغییر در قیمت و عرضه آن به شدت بر صنعت فولاد اثر گذار است. در سال‌های اخیر اثرات این تغییرات کاملا محسوس است که در اینجا به روند این تغییرات به طور مختصر اشاره می‌شود.
بازار جهانی عرضه الکترود گرافیتی تا سال 2000 میلادی و دهه اول آن تقریبا وضعیت متعادلی داشت. در سال‌های 2012 تا 2015 تقریبا عرضه و تقاضای الکترود گرافیتی در جهان برابر بود. پس از سال 2015 کاهش عرضه شروع و در سال 2017 میزان عرضه 20 % از میزان مورد نیاز نیز کمتر شد و این به شدت بر قیمت الکترود گرافیتی اثر گذاشت. به طوری که قیمت از حدود 2000 دلار بر تن در اوایل دهه 2010 در سال 2017 به 18000 دلار بر تن و حتی بالاتر 25000 دلار بر تن نیز رسید (حتی به 35000 دلار بر تن نیز اشاره شده است).
میزان مصرف الکترود در ایران به ازای هر تن حدود 2 تا 3 گیلوگرم است که تقریبا حدود 10 درصد قیمت تمام شده محصولات فولادی را تشکیل می‌دهد.
تاثیر صنعت فولادسازی چین بر تولید الکترود گرافیتی در ایران
چین از سال 1996 به عنوان بزرگترین تولیدکننده و از سال 1993 به عنوان بزرگترین مصرف‌کننده فولاد در دنیا مطرح بود و در حال حاضر حدود نیمی از تولید و مصرف جهانی فولاد را به خود اختصاص داده است.
باتوجه به آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از تولید فولاد (مخصوصا به روش کوره بلند) سیاست‌هایی محیط‌زیستی در سال جاری در جهت حفظ آن به وجود آمده‌اند که نتیجه آن تعطیلی 24 درصد از کل ظرفیت تولید فولادسازی در این کشور است. طبق گزارشی درباره فولاد چین، مناطقی که دارای کورههای قوس الکتریکی القای اولیه، کوره بلندهای کوچک و تعدادی کوره بلند قدیمی بودند، بسته شدند.
شرکت هبی، بزرگترین تولیدکننده فولاد در چین است که از دو کارخانه بزرگ به اسم‌های تانگشان و هاندان تشکیل شده است. تانگشان، 50 درصد از میزان تولید فولاد خود را به روش کوره بلند در 12 اكتبر 2016 کاهش داد و هاندان نیز میزان قابل توجهی را در 15 مارس 2017 کاهش داده است. این تغییر روش تولید فولاد به افزایش تقاضا برای الکترود گرافیتی منجر شده است.
مشکلات واردات الکترود گرافیتی به ایران
بنا به گزارش استیل مینت 440 میلیون دلار ارز 420 تومانی در اختیار فولادسازان قرار گرفته است؛ اما اين رقم كافی نيست. اگر میانگین قیمت هر تن الکترود گرافیتی را 15000 دلار در نظر بگیریم صرفا می‌توان به‌طور تقریبی 30000 تن الکترود یعنی میزان مصرف 4 ماه فولادسازها را تأمین کرد.
هم‌چنین تولیدکننده اصلی الکترود هندی (گرافیت ایندیا) که معامله با ایران 6 تا 7 درصد درآمدش را در برمی‌گیرد اظهار کرده باید ریسک‌های احتمالی ناشی از تحریم‌های آمریکا را بررسی کند، با این حال امیدوار است این سیاست‌ها از بازار نفت به بازار سایر کالاهای صنعتی از جمله الکترود گرافیتی کشانده نشود.
منبع: برگرفته از کتاب جامع از نفت تا گرفت؛ مسئله الکترود گرافیتی
