از قوس الکتریکی تا الکترود گرافیتی

صحبت های دکتر سبحانی درمورد صنعت الکترود سازی و حلقه ی گشمده ی کک سوزنی:

در سال ۱۳۶۵ زمانی که برای نظارت بر طراحی و ساخت تجهزات مجتمع فولاد مبارکه در ایتالیا اقامت داشتم به درخواست شرکت ایتالیم پیانتی (ITALIMPIANTI ، طرف قرارداد ایران برای ساخت فولاد مبارکه) بازدیدی از کارخانه تولید الکترود گرافیتی در اطراف شهر رم به اسم ELECTROCABONIUM داشتم که یکی از شرکت های زیر گروه SIGRI بود و قرار بود الکترودهای مورد نیاز فولاد مبارکه را تامین کند.

در آن بازدید فرصتی شد تا با توجه به برنامه وزارت معادن و فلزات آن زمان برای توسعه ظرفیت فولاد کشور به روش کوره قوس الکتریک و نیاز به الکترود گرافیتی با مدیر کارخانه در مورد امکان تاسیس کارخانه ای مشابه در ایران با صحبت کنم.

آنجا بود که مدیر آنجا، جواب منفی داد و به صراحت گفت این یعنی تعطیلی این کارخانه که کل ظرفیت و تولیداتش صرفا برای بازار آسیا تخصیص داده شده است و من در گزارشاتی که از وضعیت پیشرفت پروژه می نوشتم به اهمیت ضرورت احداث کارخانه تولید الکترود گرافیتی برای تامین نیاز آینده تاکید کردم.

وقتی در سال ۶۹ به ایران باز گشتم متوجه شدم خوشبختانه شرکت ملی فولاد ایران طرح تولید الکترود گرافیتی را در دستور کار دارد و یکی از مهندسین را به عنوان مجری طرح برای اجرایی کردن این مهم منصوب کرده است و اما چه شد که پس از گذشت ۳۰ سال هنوز کارخانه الکترود سازی نداریم؟

به دلیل گمراه کردن مسئولین پروژه؛

اولین دلیل: دانش فنی تولید الکترود گرافیتی پیچیده است و ایران قادر به دستیابی به آن نیست.

دومین دلیل: مواد اولیه تولید الکترود گرافیتی کک سوزنی است که دانش تولید آن در انحصار آمریکا و ژاپن است.

سومین دلیل: مواد اولیه کک سوزنی کک نفتی است که در ایران قابل تامین نیست.

چگونگی گمراه کردن مسئولین پروژه:

تیمی که مسئولیت اجرای طرح الکترود گرافیتی را داشت ناچارا بایستی برای گرفتن اطلاعات به تولیدکنندگان که عمده آن ها شرکت های زیر مجموعه گروه SIGRI بودند مراجعه و از آن واحدها بازدید می کردند. همان گروهی که اعتقاد داشت اگر ایران صاحب کارخانه شود باید کارخانه رم را تعطیل کند. بدیهی است در این شرایط انتظار گرفتن کمک های فنی برای احداث کارخانه از شرکت رقیب به جایی نخواهد رسید و بهترین راه منصرف کردن ایران از اجرای این طرح استراتژیک ارائه آدرس های غلطی بود که به آن اشاره شد.

گام اول به سوی تولید کک سوزنی:

با گذشت زمان از یک طرف کارخانه تولید الکترود ایتالیا تعطیل شد و کارخانجات تولیدی چینی جایگزین آن شد و از طرف دیگر ظرفیت تولید فولاد کشور از اواسط دهه ۸۰ سرعت گرفت و نیاز کشور به الکترود گرافیتی روز به روز افزون تر شد و شاهد جولان واسطه ها برای فروش الکترود به واحدهای فولادی بودیم و این بار واسطه ها و تولیدکنندگان چینی بودند که همان آدرس های غلط را می دادند و تا جایی به این موضوع دامن زدند که وقتی صحبت از ساخت کارخانه الکترود گرافیتی اردکان مطرح می شود چه افرادی که با این کالا و فرایند تولید آن آشنایی دارند و چه آنان که با این موضوع بیگانه اند بلافاصله می پرسند خوراکش از کجا؟ کک سوزنی از کجا؟ پترولیوم کک که نداریم و…

در چنین فضایی بود که همه اذهان به این سمت و سو هدایت شد که کک نفتی که از VB پالایشگاه گرفته می شود با کیفیت مناسب و مقدار کافی برای تولید کک سوزنی نداریم و حتی اگر کارخانه اردکان به مرحله راه اندازی هم برسد به دلیل نداشتن مواد اولیه به تولید نخواهد رسید و متاسفانه هیچ یک از دست اندرکاران به صورت عمقی و علمی به این موضوع نپرداختند که متوجه شوند کک نفتی تنها منبع تامین کک سوزنی نیست.

حلقه ی گمشده در تولید کک سوزنی:

در بازدیدی که از یکی از معتبرترین کارخانجات الکترودسازی چین داشتم متوجه شدم که کل تولیدات آن کارخانه کک سوزنی حاصل از فرآوری «قطران زغالسنگ» است که در همان کارخانه انجام می شود و با کیفیت ترین الکترود گرافیتی را تولید می کند.

در واحد کک سازی قدیم ذوب آهن اصفهان سالیانه بالغ بر ۲۰ هزار تن قطران تولید می شد که سال ها به عنوان ماده مزاحم محیط زیست در استخری دفن می شد تا اینکه ذوب آهن با مشارکت بنیاد مستضعفان، پالایشگاه قطران را احداث‌ نمود و با فرآوری این ماده مزاحم در این پالایشگاه، فرآورده های گران قیمتی مثل پیچ (نوعی قیر) و نفتالین و… تولید می شود.

جالب است بدانید که برای تولید کک سوزنی از قطران ابتدا باید پیچ تولید گرد و سپس در ادامه فرایند پیچ را به کک سوزنی تبدیل کرد. حال با داشتن کک سازی های ذوب آهن اصفهان، فولاد زرند ایرانیان و شرکت تهیه و تولید در زرند وقت آن رسیده است که محققین و شرکت های دانش بنیان روی قطران زغالسنگ به عنوان مواد اولیه تولید کک سوزنی و الکترود گرافیتی متمرکز شوند که فرآیند چندان پیچیده ای نیست و انشالله خوراک لازم برای کارخانه الکترود گرافیتی اردکان از داخل تامین و تابوی عدم دستیابی به دانش فنی تولید کک سوزنی و الکترود گرافیتی برای همیشه شکسته شود.

منبع: چیلان