الکترود گرافیتی؛ چالش صنعت در سال ۹۷

با توجه به افزایش تقاضای بازار الکترودهای‌گرافیتی، صادرات این کالا از سوی چین در سال 2018 رشدی 20 درصدی را نسبت به سال 2017 تجربه کرد هرچند این رشد صادراتی نتوانست بر عطش تقاضای بازار غلبه کند. با افزایش تولید فولاد در سراسر جهان و رشد روزافزون محبوبیت استفاده از کوره‌های قوس الکتریکی در تولید محصولات فولادی، ناشی از سازگاری زیست ‌محیطی بیشتر این کوره‌ها در مقابل کوره‌‌های بلند، تقاضای الکترودهای گرافیتی شاهد روندی افزایشی بود که تا به امروز هرگز تجربه نکرده است. چشم‌انداز تولید فولاد ایران نیز گویای نیاز روز افزون کشور به الکترود گرافیتی است؛ کالایی که در سایه تهدید تحریم قرار دارد.

در ماه ژانویه سال 2018 ایران بزرگ‌ترین مقصد صادرات الکترودهای گرافیتی چین بود و بیش از 31 درصد از حجم صادرات این کالا توسط چین را به‌ خود اختصاص داد. ترکیه و روسیه به ترتیب 8 و 6 درصد از سهم این صادرات را در اختیار داشتند و در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. به‌نظر می‌رسد که با توجه به روند رو به رشد تقاضای چین در سال‌های آتی این روند صادراتی کاهش یابد و بیشتر به تأمین نیاز داخل کشور چین پرداخته شود.

مقدار الکترود مصرفی در سال‌­های اخیر

الکترودگرافیتی از جمله اقلام مصرفی استراتژیک صنعت فولادسازی با تکنولوژی کوره قوس الکتریکی است که 8 تا 12 درصد قیمت تمام شده محصول در صنعت فولادسازی را به خود اختصاص داده است.

الکترود گرافیتی از 99/8 درصد کربن (کک سوزنی) تشکیل شده است و نقش آن انتقال جریان اکتریسیته از بازوها به بار کوره از طریق ایجاد قوس الکتریکی است.

علل انتخاب گرافیت به عنوان الکترود در کوره‌­های قوس الکتریک به دلیل ویژگی­‌هایی از جمله : هدایت الکتریکی عالی، هدایت حرارتی بالا، دیرگدازی بالا، نداشتن نقطه خمیری شدن، نداشتن نقطه ذوب، افزایش استحکام مکانیکی در دمای بالا، انبساط حرارتی کم، مدول الاستیسیته مناسب، مقاومت زیاد دربرابر شوک­‌های حرارتی، عدم تأثیر بر آنالیز مذاب و خنثی بودن از نظر شیمیایی، قابلیت ماشین­‌کاری خوب، اکسیداسیون ضعیف است.

از سال 94 کاهش مصرف الکترود در راستای کاهش هزینه‌های تولید در دستور کار قرار گرفت و از اواخر سال 95 اقدامات متنوعی در قالب پروژه‌­های بهبود بر محور کار تیمی انجام شد و روند کاهش مصرف با سرعت بیشتری ادامه پیدا کرد به طوری‌که مصرف الکترود در سال 1394 به میزان 1/2 کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم فولاد تولید شده کوره­‌های قوس بوده که این میزان در سال 95 با کاهش 8/2 % به عدد 04/2 کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم فولاد تولید شده کوره‌های قوس رسید.

در سال 96 مصرف الکترود با ثبت رکورد 96/1 کیلوگرم کاهش 9/3 % را ثبت کرد. در شش ماه اول سال 97 متوسط مصرف با ثبت رکورد 82/1 کیلو گرمی کاهش 1/77.1 درصدی را بدست آورد.

وضعیت صنعت فولاد کشور در سال 97

صنایع فولاد کشور را بی‌تردید باید یکی از راهبردی‏‌ترین صنایع در اقتصاد ایران دانست که یکی از پرظرفیت‌ترین صنایع جایگزین صنعت نفت است تا جایی که حتی در آمارهای اقتصادی، مصرف سرانه فولاد به‌عنوان شاخصی برای ارزیابی صنعتی بودن کشور مطرح می‌شود. فولاد چرخ بسیاری از صنایع کشور را به حرکت در می‌آورد و طبق آمار درحال حاضر افزون بر ۶۰۰ صنعت به‌ عنوان صنایع پایین‌ دستی، از آن تغذیه می‌کنند.

ایران در تولید فولاد دارای جایگاه بین‌المللی نیز هست و درحال حاضر با اندکی نوسان چهاردهمین فولادساز جهان شناخته می‌شود. اهمیت این صنعت به اندازه‌ای است که آمریکا با اعمال تحریم‌های جدید در این صنعت، حلقه فشار اقتصادی را بر ایران تنگ‌تر کرده است.

نیاز اصلی کارخانه‌های فولاد و کوره‌های قوس الکتریکی به دو ماده الکترود گرافیتی و کک سوزنی و تولید آن در انحصار چند کشور معدود است، لذا تنها راه تامین این دو ماده اصلی برای صنعت فولاد کشور، واردات است که طی سال‌های گذشته کک سوزنی و الکترود گرافیتی از طریق واردات تامین شده است.

طبق آمارهای گمرک، الکترود گرافیتی ششمین کالای وارداتی به کشور در سال ۱۳۹۷ بوده است. سال 97 حدود ۱۲۹هزار تن الکترود گرافیتی به ارزش بیش از 650 میلیون دلار برای تامین نیاز کارخانه‌های فولاد‌سازی وارد کشور شده است. در ایران سالانه حدود 50 هزار تن الکترودگرافیتی در کوره‌های فولاد‌سازی استفاده می‌شود که برای تولید این میزان الکترود گرافیتی 50 هزار تن کک‌ سوزنی نیاز است.

علاوه‌ بر آمریکا و ژاپن که دانش تولید کک‌ سوزنی را در انحصار خود دارند، چین نیز کک سوزنی تولید می‌کند و ایران در دوران تحریم‌، کک مورد نیاز کارخانه‌های خود را از چین خریداری می‌کرد. سال 97 تولید الکترود گرافیتی به‌ شدت کاهش یافت و کشور چین نیز میزان تولید خود را کاهش داد. این امر باعث افزایش قیمت این محصول در بازارهای جهانی شد.

در این راستا انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با تاکید بر اینکه شرکت‌های فولادی کشور پیش‌ از اعمال تحریم‌ها علیه این صنعت کشور، تحریم الکترود گرافیتی را پیش‏‌بینی کرده بودند، از این‏‌رو سال 97 بیش از ۱۰۰ هزار تن الکترود گرافیتی و البته با قیمت‌های بسیار بالاتر از نرم جهانی خریداری شد.

آمارهای گمرک نشان می‌دهد میزان ارز خارج‌ شده از کشور برای واردات الکترود گرافیتی در سال 97 رشد بیش از 500 درصدی نسبت به سال 96 داشته است. الکترود گرافیتی معمولا از کشورهای اتریش، هلند، اکراین، امارات، جمهوری کره، بریتانیا، ژاپن، ترکیه، مالزی، اسپانیا، هند، آلمان و چین وارد می‌شود که در این میان، چین بیش‌ترین سهم از واردات ایران را به خود اختصاص داده است. سال 97 معادل 347 میلیون دلار برای واردات الکترود گرافیتی از چین هزینه شد.

منبع: برگرفته از کتاب جامع از نفت تا گرفت؛ مسئله الکترودگرافیتی