جایگاه مهم انرژی در کشور

ایران در زمینه انرژی یک ابرقدرت جهانی است. صنعت نفت ایران، نقش اساسی در آن دارد. هر ساله بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت ایران از طریق صنعت نفت به دست می‌­آید. در سال 2001 ایران چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت‌خام جهان شد. طبق برآوردهای مجله نفت و گاز، تا ژانویه 2016 ذخایر قطعی نفت ایران حدود 158 میلیارد بشکه بود که حدود ٪۱0 از مجموع ذخایر جهان را به خود اختصاص داده است.

همچنین ایران دارای 2/33 تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی است که حدود ٪2/17 از ذخایر گاز زیرزمینی جهان را شامل می‌شود. بنابر اظهارات کارشناسان شرکت ملی نفت ایران، مخازن نفتی ایران تا سال ۱۴۵۳می‌توانند قابل بهره‌­برداری باشند. تولید نفت و گاز ایران شامل گاز مایع، نفت کوره، گازوئیل، نفت سفید، بنزین و نفتا می‌­شود.

انرژی نفت و گاز

با توجه به اینکه ایران در میان دو منبع بزرگ انرژی جهان (دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب) قرار دارد از جایگاه ویژه‌ای در سطح بین‌المللی برخوردار است. ایران یکی از دو کشور قادر به صادرات مستقل و مستقیم، نفت و گاز استحصال شده از منبع عظیم دریای خزر است. البته از این منظر نیز به دلیل کوتاهی مسافت از رقیب صادراتی خود یعنی روسیه، می‌تواند پیشی بگیرد.

ایران دارای ۱۰٪ از منابع کشف شده نفت جهان است. کشورمان به جز منابع متمرکز نفت در سواحل خلیج فارس دارای منابعی نیز در شمال کشور است، هم‌چنین با داشتن ۱۵٪ از کل منابع گاز جهان دومین کشور دارنده منابع گاز طبیعی است که بیشتر این گاز به مصرف خانگی می‌رسد. با این وجود ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۴ میلیارد دلار برای وارد کردن سوخت هزینه کرده‌است که دلایل اصلی آن کمبود پالایشگاه، قاچاق سوخت و پایین بودن راندمان مصارف خانگی است. این موضوع ریشه در پرداخت یارانه‌های سوختی دارد.

انرژی برق

مطالعه‌ای در سال ۱۳۹۳ برآورد مصرف برق خانگی را کمتر از کشورهای توسعه‌یافته نشان داد. بنابراین مطالعه مصرف سرانه برق خانگی در ایران بر خلاف تصور رایج از متوسط مصرف جهانی بیش‌تر نیست. رتبه مصرف سرانه برق ایران در سال ۲۰۰۶ میان ۲۱۸ کشور جهان ۹۵ بوده‌است. این درحالی است که وضعیت اقلیمی و آب‌وهوایی ایران با بسیاری از کشورها تفاوت دارد. با اینکه سه استان بوشهر، هرمزگان و خوزستان از گرم‌ترین نقاط جهان محسوب می‌شوند، نسبت به کشورهای جنوب خلیج فارسی سرانه مصرفی کمتری دارند. با این حال در سال ۲۰۱۰ سرانه مصرف برق خانگی در ایران از متوسط جهانی پیشی گرفته‌است. طبق آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی در این سال مصرف سرانه برق ایران با افزایشی حدود 56/12درصد طی چهار سال به ۲۴۳۱ کیلووات‌ساعت رسیده‌است.

پایین‌ بودن تعرفه‌های قیمت برق هرچند نسبت به اعداد جهانی بسیار پایین‌ به نظر می‌رسد؛ اما برای مقایسه صحیح نیاز است میزان خرید و درآمد سرانه افراد در نظر گرفته شود.

انرژی باد

وجود مناطق بادخیز در کشورمان، باعث ترویج طراحی و ساخت آسیاب‌های بادی از ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح  شد. هم‌اکنون بستر مناسبی برای گسترش بهره‌برداری از توربین‌های بادی فراهم است. مطالعات و محاسبات انجام شده در زمینه تخمین پتانسیل انرژی باد در ایران نشان داده‌اند که تنها در ۲۶ منطقه از این کشور (شامل بیش از ۴۵ پایگاه مناسب)، میزان ظرفیت اسمی پایگاه‌ها، با در نظر گرفتن یک راندمان کلی ۳۳٪، حدود ۶۵۰۰ مگاوات  است در شرایطی که ظرفیت اسمی کل نیروگاه‌های برق کشور تا سال ۱۳۹۴ حدود ۷۴۰۰۰ مگاوات بود.

در سال ۲۰۰۴، تنها ۲۵ مگاوات از ۳۳۰۰۰ مگاوات برق تولید شده ایران با استفاده از انرژی بادی به دست آمد. در سال ۲۰۰۶ سهم برق تولید شده کشورمان با استفاده از انرژی بادی ۴۵ مگاوات بود (رتبه سی‌اُم در جهان) که به نسبت سال ۲۰۰۵ رشد چهل درصدی را نشان می‌داد.

در سال ۲۰۰۸ میلادی نیروگاه بادی منجیل در استان گیلان و بینالود در استان خراسان رضوی، ظرفیت ۸۲ مگاوات برق را داشته‌اند. ظرفیت برق بادی کشورمان در سال ۲۰۰۹ میلادی ۱۳۰ مگاوات ساعت بود.

انرژی هسته‌­ای

انرژی هسته‌ای، بهره‌گیری از فرایندهای هسته‌ای حرارت زا برای پدیدآوری گرما و الکتریسیته  مفید است. این واژه شکاف هسته‌ای، پرتوزایی و هم‌جوشی هسته‌ای را شامل می‌شود. در هر اتمی، ذراتی از انرژی نهفته که اجزای مختلف اتم نیز به وسیلهٔ همان به‌هم پیوند یافته‌است لذا هسته اتم منبعی از انرژی به‌شمار می‌رود که با شکافت اتم این انرژی رها می‌شود. انرژی نهفته در هسته اتم‌های برخی از عناصر (مانند اورانیوم) می‌تواند با آزاد شدن، همان کاری را بکند که سوزاندن مقدار زیادی نفت و گاز انجام می‌دهد. البته سوزاندن نفت و گاز، مشکلات زیست‌محیطی ایجاد کرده و مقدار زیادی گاز گلخانه‌ای تولید می‌کند.

برنامه هسته‌ای ایران از سال ۱۳۲۹ آغاز شد. در سال ۱۳۵۳ با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران و امضای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر شکل جدی به خود گرفت. ایران در سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸)، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درآمد و در سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را امضاء کرد و دو سال بعد آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.

جایگاه انرژی در ایران

میزان مصرف انرژی در کشورمان بسیار بالاست تا جایی که طبق اعلام مسوولان کشور ظرفیت صرفه‌جویی در مصرف سالانه انرژی کشور معادل ۵۰۰ میلیون بشکه نفت خام وجود دارد.

سال ۱۳۹۵ کل تولید انرژی در کشور برابر 5/3411 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده که نسبت به سال قبل از آن 7/17 درصد افزایش داشته است. ترکیب حامل‌های انرژی اولیه کشور شامل 2/40 درصد نفت خام، ۵۹ درصد گاز غنی، ۲۴ درصد سوخت‌های سنتی، 8/0 درصد زغال سنگ، 4/0 درصد برق‌آبی، بادی، اتمی، خورشیدی، زیست توده و بقیه( 01/0 درصد) انرژی‌های نو خورشیدی حرارتی می‌شود.

آمار‌ها حاکی از آن است که میزان مصرف گاز در ایران از همه کشور‌های انتخاب شده یعنی آلمان، کانادا و ترکیه بیشتر است و درسرانه مصرف برق، فقط کشور‌های کانادا، آلمان وآفریقای جنوبی از مردم ایران برق بیشتری مصرف می‌کنند.

اگرچه کشور‌های دیگری در جهان هستند که از نظر سرانه مصرف انرژی، رتبه بالاتری از ایران دارند؛ اما به‌طور کلی رتبه‌بندی سرانه مصرف انرژی وضعیتی متفاوت از رتبه‌بندی کشور‌ها براساس بیشترین میزان مصرف انرژی دارد. در حال حاضر چین، آمریکا و هندوستان با داشتن بالاترین حجم مصرف انرژی، رتبه‌های برتر پرمصرف‌ترین کشور‌های جهان را به‌دست آورده‌اند؛ اما از نظر سرانه مصرف انرژی، قطر و ایسلند در رتبه‌های اول جهانی ایستاده‌اند.

میزان مصرف انرژی در جهان همچنین به وضعیت اقتصادی کشور‌ها و وقوع بحران‌هایی نظیر همه‌گیری و بحران اقتصادی ناشی از آن هم ارتباطی مستقیم دارد. همانطور که براساس گزارش آژانس جهانی انرژی، میران مصرف انرژی در اوایل همه‌گیری در جهان با کاهش مواجه شد؛ اما با از سرگیری روال عادی زندگی، روند مصرف انرژی و تولید آلودگی کربنی در بیشتر نقاط جهان به وضعیت سابق خود بازگشت.

منابع:

https://fa.wikipedia.org

https://www.isna.ir/news/98071410130

برگرفته از کتاب جامع از نفت تا گرفت؛ مسئله الکترود گرافیتی