آغار دوره پیری مخازن نفتی پربازده و کمهزینه ایران
ایران در زمینه انرژی، یک ابرقدرت جهانی است و صنعت نفت ایران، نقش اساسی در آن دارد. هر ساله بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت ایران از طریق صنعت نفت به دست میآید.
میدانهای نفتی ایران مشتمل بر مخازن، حوضهها و میدانهای نفتی واقع در قلمرو خاکی و آبی کشور است. برخی از این میدانها، فعال و تعدادی نیز غیرفعال و یا در حال توسعه هستند. مالکیت کلیه میدانهای نفت و گاز ایران در اختیار شرکت ملی نفت ایران است، هماکنون عملیات تولید از این میدانها توسط چهار شرکت تابعه آن؛ به نامهای: شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، شرکت نفت فلات قاره ایران، شرکت نفت مناطق مرکزی ایران و شرکت نفت و گاز اروندان انجام میگیرد.
بزرگترین میدانهای نفتی ایران
میدانهای نفتی ایران مشتمل بر مخازن، حوضهها و میدانهای نفتی واقع در قلمرو خاکی و آبی کشور ایران است. برخی از این میدانها در حال حاضر فعال و تعدادی نیز غیرفعال و یا در حال توسعه هستند.
میدان نفتی اهواز بزرگترین میادین نفتی ایران است. این میدان با ذخیره درجای 5/65 میلیارد بشکه و ذخیره قابل برداشت 37 میلیارد بشکه، به عنوان سومین میدان بزرگ نفتی جهان شناخته میشود.
میدان نفتی نامآوران که اخیرا کشف شده، با ذخیره نفت درجا 53 میلیارد بشکه، پس از میدان نفتی اهواز رتبه دوم بزرگترین میدان نفتی ایران را دارد. این میدان نفتی پنجمین میدان بزرگ نفتی جهان به شمار میرود و ظرفیت آن مقدار کمی بیشتر از ظرفیت میدان نفتی گچساران است. میدان نفتی گچساران با ذخیره درجای 9/52 میلیارد بشکه و ذخیره نهایی 7/23 میلیارد بشکه نفت خام، سومین میدان نفتی ایران به شمار میآید.
میدان نفتی مارون چهارمین میدان نفتی کشور است که معادل 7/46 میلیارد بشکه نفت خام، در مخازن آسماری، بنگستان و خامی آن جای دارد. میدان نفتی آزادگان با ذخیره درجای ۳۲ میلیارد بشکه، پنجمین میدان نفتی ایران و بزرگترین میدان مشترک کشور است. این میدان در لایه اصلی خود یعنی سروک، با میدان مجنون عراق مشترک است.
میدان نفتی آغاجاری با در اختیار داشتن 2/30 میلیارد بشکه نفت خام درجا، ششمین میدان نفتی ایران محسوب میشود. چهار میدان اهواز، مارون، آغاجاری و گچساران در مجموع بیش از 2 میلیون بشکه از ظرفیت تولید روزانه نفت کشور را به خود اختصاص میدهند. ظرفیت تولید نفت خام میدان آزادگان نیز به طور میانگین معادل 40 هزار بشکه در روز است. بزرگترین میدانهای نفتی ایران، بر پایه حجم ذخیره درجای نفت خام موجود در مخازن آنها، در فهرست زیر رتبه بندی شدهاند.
تعداد میدانهای نفتی ایران
بر اساس آخرین اخبار نفت و گاز، در حال حاضر تعداد ۱۴۵ میدان هیدروکربنی و 297 مخزن نفتی و گازی در ایران کشف شده است که تعداد 102 میدان نفتی و ۴۳ میدان گازی هستند. از تعداد کل مخازن، 205 مخزن نفتی و ۹2 مخزن گاز طبیعی هستند. از این میدانها، تعداد 74 میدان، فعال هستند که ۵۶ میدان در خشکی و 18 میدان در دریا قرار دارند. شمار 67 میدان نیز در حال حاضر غیرفعال هستند. در حال حاضر سازند آسماری که متعلق به دوره الیگو میوسن، بهترین تولیدکننده نفت ایران است و سازند سروک نیز که شکلگیری آن، به کرتاسه میانی بازمیگردد، از نظر حجم ذخایر، دارای نفت قابل بازیافت مهمی است. از این میزان ذخیره نفت ایران، 106 میلیارد بشکه در خشکی و 6/31 میلیارد بشکه در دریا واقع شده است.
موقعیت جغرافیایی میدانهای نفتی ایران
بیشتر میدانهای کشف شده (140 میدان) در حوضه زاگرس و خلیجفارس (جنوبغربی ایران) هستند. همچنین میدانهایی در حوضه شمال ایران مرکزی، خزر جنوبی و کپه داغ کشف شده و یا در حال اکتشاف هستند.
دریای خزر علیرغم داشتن منابع نفت و گاز قابل توجه برای کشورهای ساحلی آن، هیچگاه در برنامههای وزارت نفت ایران در خصوص استخراج نفت، جایگاه ویژهای نداشته است که دلیل این امر را در وجود ذخایر عظیم نفت و گاز ناحیه جنوب ایران برمیشمارند که همواره منبع قابل اتکایی در امر درآمدزایی برای ایران بوده است.
ایران از سال ۱۳۴۶فعالیت خود را برای اکتشاف نفت در دریای خزر آغاز کرد. سه چاه اکتشافی در سالهای ۱۳۶۸تا ۱۳۷۶ در این دریا حفر شد؛ اما به دلیل آنچه اقتصادی نبودن پروژه نامیده شد، این عملیات نیمه تمام ماند. شرکت نفت خزر در سالهای اخیر توانسته با پیشرفت کند در زمینه استخراج نفت از میدانهای این منطقه، سرانجام در سال ،۱۳۹۱نخستین چاه حفر شدهاش را به نفت رسانده و نخستین گام را در جهت برداشت عملیاتی از میدانهای این حوضه بردارد.
میدانهای مشترک نفتی ایران
کشور ایران با برخی کشورهای همسایه خود، دارای میدانهای نفتی مشترک است. این کشورها عبارتند از: عراق، عربستان سعودی، کویت، قطر، امارات متحده عربی و عمان. در حال حاضر ۱۵میدان نفتی مشترک بین ایران و کشورهای همسایه در شمال و جنوب کشور وجود دارد. در این بین مخازن مشترک واقع در خشکی در همجواری کشور عراق قرار دارد و سایر مخازن در خلیجفارس و دریای خزر واقعاند. در مجموع تعداد ۲۸ میدان هیدروکربوری (شامل نفت و گاز) به صورت مشترک در مرز ایران و کشورهای مجاور (کویت، قطر، آذربایجان، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، عراق و ترکمنستان) قرار گرفته است.
میدانهای مشترک ایران و عراق
در طول مرز مشترک ایران و عراق ۵ میدان نفتی قرار دارد، که عبارتند از: میدان نفتشهر (پیشتر نفتشاه)، میدان دهلران، میدان پایدار غرب، میدان نفتی آذر، میدان نفتی آزادگان و میدان نفتی یادآوران (پیشتر حسینیه کوشک).
میدانهای مشترک ایران و عربستان سعودی
در طول مرز مشترک آبی ایران و عربستان سعودی، ۴میدان نفتی اسفندیار، فروزان، فرزاد A (فارس ۱) و فرزادB (فارس 2) قرار دارند.
میدانهای مشترک ایران و قطر
در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر، میدان گازی پارس جنوبی قرار دارد که یکی از بزرگترین و مهمترین میادین مشترک ایران و دنیاست. میادین نفتی بلال، و رشادت در ایران بسیار نزدیک به خط مرزی ایران و قطر بوده که احتمالا با میدان نفتی الخلیج قطر مشترک باشد، ولی درباره ساختارهای زمین شناسی و اشتراک این میدانها اطلاعات معتبری در دسترس نیست.
میدانهای مشترک ایران و کویت
در طول مرز مشترک آبی ایران و کویت، میدان نفتی و گازی آرش قرار دارد. میدانهای مشترک ایران و امارات متحده عربی در طول مرز مشترک آبی ایران و امارات متحده عربی، میدان نفتی فرزام، میدان نفتی نصرت، میدان نفتی مبارک و میدان نفتی سلمان در مجاورت مخازن اماراتی قرار دارند.
میدانهای مشترک ایران و عمان
تنها میدان مشترک نفتی ایران با عمان، میدان نفتی هنگام است.
بهرهبرداری
ظرفیت تولید حوضههای نفتی ایران بنابر آمار سال ۲۰۱۰ هر ساله به میزان ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار بشکه در روز کاهش مییابد. این به معنی آغار دوره پیری مخازن پربازده و کم هزینه ایران است. غالب منابع نفتی دست نخورده جزء مخازن کم بازده و پرهزینه ایران دستهبندی میشوند.
منبع:
برگرفته از کتاب جامع از نفت تا گرفت؛ مسئله الکترود گرافیتی
