میزان واردات الکترود گرافیتی به کشور چقدر است؟

ایران یکی از بزرگترین واردکننده‌های الکترود دنیاست. سال گذشته حدود 100 هزار تن از این محصول وارد کشور شده است. به همین دلیل این فرصت توسط دولت به فولادسازها داده شده تا بتوانند با توجه به نوسان‌های نرخ ارز بدون مشکل الکترود وارد کنند. چین و هند صادرکننده‌های اصلی الکترود به ایران هستند. سال 96 ایران از چین 67227 تن و از هند 11878 تن الکترود وارد کرده است.

نیاز ایران به الکترود گرافیتی

تولید فولاد ایران در سال 1396، 5/21 میلیون تن بوده است.همه فولادسازی­‌ها به جز ذوب آهن اصفهان از روش کوره قوس الکتریکی استفاده می‌کنند. میزان تولید ذوب آهن 8/2 میلیون تن در سال است. در نتیجه 7/18 میلیون تن فولاد به روش کوره قوس الکتریکی تولید می‌­شوند. میانگین مصرف الکترود گرافیتی در یک تن فولاد 3 کیلوگرم در ایران است.

واردات الکترود گرافیتی مورد نیاز ایران بیشتر از چین و هند انجام می­‌شود. به طور مثال ایران در سال 1396، 67227 تن الکترود از چین و 11878 تن از هند وارد کرده است. هم‌چنین بر اساس افق 1404 تولید فولاد کشور باید به 55 میلیون تن برسد. براساس همین سند چشم‌­انداز به بیش از 100 هزار تن الکترود نیاز خواهیم داشت.

مصرف الكترودگرافیتی در ایران

میزان مصرف الكترود در ایران به ازای هر تن حدود 2 تا 3 كیلوگرم است كه حدود 10 درصد قیمت تمام شده محصولات فولادی را تشكیل می‌­دهد. قیمت الكترودگرافیتی به نوع الكترود و كیفیت آن نیز بستگی دارد. به طور كلی الكترودگرافیتی مصرفی در صنعت فولاد را از نظر قطر به دو دسته می‌­توان تقسیم كرد.
كیفیت الكترودهای تولیدی به درجه یا كیفیت كك‌سوزنی بستگی دارد. از سال 1960 كه پیشرفت­‌هایی در تولید كك سوزنی به وجود آمد و موجب تولید الكترودهای گرافیتی با كیفیت بهتری شد. حدود 80 درصد كك‌ سوزنی تولیدی جهان برای تولید الكترودگرافیتی مصرف می­‌شود. همان‌طور که بیان شد، این قطعه در کارخانه‌­هایی که با روش قوس الکتریکی فعالیت می­‌کنند، مانند فولاد مبارکه، فولاد کاوه، فولاد خراسان، فولاد هرمزگان، فولاد آلیاژی ایران و اکثر تولیدکنندگان فولاد کشور مورد نیاز است. البته ذوب آهن اصفهان از روش کوره بلند استفاده کرده و دارای کوره قوس نیست.

بررسی بازار داخلی الکترودگرافیتی

از بهمن ماه سال 1395 که روند افزایشی قیمت الکترودگرافیتی آغاز شد، شرکت­‌های فولادی ایران این موضوع را جدی نگرفتند و اعتنایی به بازارهای جهانی نکردند. شاید دلیل وضع نابسامان این محصولات در کشورمان دربرهه زمانی کنونی همین موضوع باشد. نیاز سالانه کشور به الکترودگرافیتی 40 تا 50 هزار تن است. با استناد به اهداف صنعت فولاد کشور در افق 1404، حدود 90 تا 100 هزار تن الکترود گرافیتی نیاز است. در حال حاضر اکثر نیاز صنعت فولاد به الکترودگرافیتی از کشورهای روسیه، چین و هند تامین می­‌شود.

قیمت الکترود پیش از آنکه صعود سریعی داشته باشد،به ازای هر تن حدود 20 تا 30 هزار تومان بود؛اما بنا به دلایلی که ذکر شد، قیمت آن تغییرات بالایی داشت و به صورت روزانه تغییر کرد. صنعت فولاد ایران غالبا متکی به کوره‌­های قوس الکتریکی است و این موضوع موجب شد تا کمبود عرضه الکترود­های گرافیتی در ماه‌­های اخیر، نگرانی­‌هایی را به وجود آورد.

این امر تاثیر بالایی بر قیمت تمام شده محصولات شرکت­‌هایی که از روش قوس الکتریکی استفاده می‌­کنند، دارد. علاوه بر افزایش نرخ الکترود، باتوجه به اینکه این محصول به صورت ارزی خریداری می‌­شود، با افزایش نرخ دلار، بهای تمام شده برای فولادسازان هم بیشتر می‌شود.قبل از صعود قیمت الکترود، به علت پایین بودن بهای برق در ایران، روش ذوب قوس الکتریکی توجیه اقتصادی داشت؛ اما صعود اخیر بهای الکترود این تصورات را بر هم زد و برگ تازه‌ای برای صنعت ورق خورد.

مشکلات الکترود گرافیتی در ایران

1. عدم سنجش کیفیت الکترود در ایران
2. تحریم­‌های سازمان ملل
3. تحریم­‌های آمریکا
4. وجود واسطه­‌های زیاد بین ایران و چین که در نتیجه عدم فروش مستقیم الکترود ناشی می‌­شود (در نتیجه تحریم)
5. فاصله 45 روزه ایران از چین و مدل پرداخت 30-70 که باعث می­‌شود هزینه استهلاک سرمایه زیاد شود.

واردکنندگان الکترود

در نیمه دوم سال 1397 حدود ۵۶ هزار حواله واردات الکترود در کشور صادر شده که عمده آن به وارد کنندگان دیگر فروخته شد. فرایند برون سپاری خرید الکترود در کشور بسیار پیچیده است. چرا که منافع بسیاری در خرید آن نهفته است. قیمت هر تن الکترود، حتی با فرض قیمت میانگین آن یعنی 10 هزار یورو، تا ۱8هزار یورو افزایش یافت. تفاوت قیمت تحویل الکترودها به ایران به علت تحریم به اندازه­‌ای جذاب است که حتی در صورت انجام معاملات به صورت کاملا شفاف منافع بسیار زیادی را تامین کنند.

در کارخانه­‌های فولادی بخش تامین الکترود تقریبا بسته‌­ترین بخش آن کارخانه است. به خصوص کارخانه­‌های خصوصی با توجه به گردش مالی بالای این بخش از آن به عنوان یک ابزار مالی استفاده می­‌کنند. در نتیجه یک زیست­‌بوم پیچیده و غیرقابل نفوذ در حوزه واردات الکترود به وجود آمده است که منافع گسترده‌­ای در آن ایجاد کرده‌­اند.

به محض آنکه اولین الکترود ایرانی تولید شود فشارها روی وزارت صمت برای ایجاد تعرفه بر الکترود گرافیتی بالا خواهد گرفت و ثبت سفارش منوط به تکمیل ظرفیت تولیدی خواهد شد. این موضوع مانند یک زلزله در زیست­‌بوم واردکنندگان الکترود است. در نتیجه همواره مساله الکترود پیچیده و غیرقابل حل تصویر شده است. از جمله راه‌­های پیچیده کردن آن می‌­توان به سپاره (پروژه) اردکان اشاره کرد.

مشکلات واردات الکترود گرافیتی به ایران

بنا به گزارش استیل مینت 440 میلیون دلار ارز 4200 تومانی در اختیار فولادسازان قرار گرفته است؛ اما اين رقم كافی نيست. اگر میانگین قیمت هر تن الکترود گرافیتی را 15000 دلار در نظر بگیریم صرفا می‌توان به طور تقریبی 30000 تن الکترود یعنی میزان مصرف 4 ماه فولادسازها را تأمین کرد.

هم‌چنین تولیدکننده اصلی الکترود هندی (گرافیت ایندیا) که معامله با ایران 6 تا 7 درصد درآمدش را در برمی‌­گیرد، اظهار کرده باید ریسک­‌های احتمالی ناشی از تحریم­‌های آمریکا را بررسی کند، با این حال امیدوار است این سیاست‌­ها از بازار نفت به بازار سایر کالاهای صنعتی از جمله الکترود گرافیتی کشانده نشود.

در هر حال این شرکت با ایران قرارداد تأمین دارد که باید تا سپتامبر 2018 الکترود مورد نیاز ایران را تأمین کند. به این معنا که تحریم­‌های آمریکا فعلا اثر چندانی بر صنعت فولاد ایران نخواهد داشت. البته الکترود گرافیتی جز اولویت‌های تحریمی دولت آمریکا در آبان ماه 1397 است که این امر باعث ایجاد مخاطره در تأمین الکترود گرافیتی خواهد شد.

در جدول زیر، حجم و ارزش واردات الکترود گرافیتی در سال‌های ۹۵ تا ۹۷ را مشاهده می­‌کنید.

منبع: برگرفته از کتاب جامع از نفت تا گرفت؛ مسئله الکترود گرافیتی